اثر پایداری خاکدانه بر فرآیندهای تخریب، تراکم و پاشمان ناشی از ضربه قطرات باران در برخی خاکهای کشاورزی دیم، زنجان

فرسایش خاک توسط آب مهم ترین مشکل تخریب زمین بوده که به طور گسترده در نواحی نیمه خشک رخ می دهد. فرسایش خاک هنگامی صورت می گیرد که خاک در معرض نیروهای فرساینده نظیر ضربه قطرات باران قرار گیرد. ضربه قطرات باران بر سطح خاک می تواند موجب تخریب خاکدانه ها و پاشمان ذرات خاک به هوا گردد. پایداری خاکدانه یکی از ویژگی های فیزیکی خاک است که می تواند بر فرآیندهای فرسایش بارانی اثر بگذارد. این تحقیق به منظور بررسی اثر پایداری خاکدانه بر فرآیندهای فرسایش بارانی در ناحیه ی نیمه خشک شمال غرب زنجان انجام گرفت. در این پژوهش، نمونه های خاکدانه با قطر بین 6 تا 8 میلی متر در 30 نوع خاک دیم در سال 1390 جمع آوری شد. نمونه های خاکدانه در جعبه هایی به ابعاد 30سانتی متر × 40 سانتی متر و به عمق 6 سانتی متر به آرامی ریخته شدند. جعبه های حاوی خاکدانه در معرض چهار رخداد بارندگی با شدت 60 میلی متر بر ساعت و به مدت 30 دقیقه قرار گرفتند. میزان تخریب خاکدانه ها بر اساس میانگین وزنی قطر خاکدانه ها پیش و پس از هر رخداد بارندگی اندازه گیری شد. میزان تراکم خاک از طریق اندازه گیری میزان جرم مخصوص ظاهری خاک پس از هر رخداد بارندگی به دست آمد. میزان پاشمان از جمع آوری ذرات خاک پراکنش یافته در اطراف جعبه ها به دست آمد. نتایج نشان داد که تفاوتی معنی دار بین خاک های مختلف از نظر میزان تخریب خاکدانه ها (p<0/001) تراکم خاک (p<0/01) و پاشمان ذرات خاک (p<0/001) وجود داشت. این نتیجه به دلیل تفاوت در پایداری خاکدانه ها بین خاک های مورد بررسی بود. تخریب خاکدانه ها و پاشمان همبستگی معنی دار با پایداری خاکدانه در روش آزمون قطره آب داشت. تجزیه رگرسیونی خطی چندگانه نشان داد که تخریب خاکدانه رابطه معنی داری با میانگین هندسی قطر ذرات معدنی، سنگریزه و ماده آلی داشت (r2= 0/65, p<0/001). تراکم خاک و پاشمان ذرات همچنین رابطه معنی داری به ترتیب با میانگین هندسی قطر ذرات معدنی r2= 0/30, p<0/01)) و جرم مخصوص ظاهری r2= 0/35, p<0/001)) داشت. به طور کلی خاک های مورد بررسی در چهار گروه بافتی شامل شن لومی، لوم شنی، لوم رس شنی و لوم رسی قرار داشتند. تخریب خاکدانه و پاشمان بر خلاف تراکم به شدت تحت تاثیر بافت خاک قرار گرفتند. بیش ترین تخریب و پاشمان به ترتیب در بافت شن لومی (33/81 درصد) و بافت لوم رسی (33/18 گرم) و کم ترین آن ها در بافت لوم رسی (96/49 درصد) و بافت شن لومی (61/6 گرم) رخ داد. فرآیندهای فرسایش بارانی تحت تاثیر رخدادهای باران نیز قرار گرفت. تخریب خاکدانه ها از رخدادی به رخداد دیگر افزایش یافت، در حالی که تراکم خاک و پاشمان ذرات کاهش یافت.